Nirjala Ekadashi 2024 : व्रत आणि कथा, इतिहास आणि महत्त्व

Nirjala Ekadashi 2024 I निर्जला एकादशी: व्रत आणि कथा, इतिहास आणि महत्त्व

image source google

निर्जला एकादशीची ओळख

ज्येष्ठ महिन्यातील शुक्ल पक्षातील एकादशीला साजरा केला जाणारा निर्जला एकादशी हा हिंदू धर्मातील एक अत्यंत महत्त्वाचा व्रत आहे. भक्त या व्रताद्वारे भगवान विष्णूचा सन्मान करतात, जे केवळ आध्यात्मिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण नाही तर मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यासाठी देखील फायदेशीर आहे. विशेषत: पाण्याशिवाय हे व्रत पाळल्याने सर्व पापांपैकी एकाची मुक्तता होते आणि वर्षभरातील सर्व एकादशी व्रतांचे एकत्रित पुण्य प्राप्त होते असे मानले जाते.

ऐतिहासिक पार्श्वभूमी

निर्जला एकादशीचा इतिहास महाभारताशी खोलवर गुंफलेला आहे. पाच पांडवांपैकी एक असलेल्या भीमाच्या सहवासामुळे तिला भीमसेनी एकादशी असेही म्हणतात. पौराणिक कथेनुसार, भीमाला प्रचंड भूक लागली होती आणि प्रत्येक एकादशीला उपवास करण्यास तो संघर्ष करत असे. ऋषी व्यासांनी त्यांना इतर सर्व एकादशींचे एकत्रित आध्यात्मिक लाभ मिळविण्यासाठी फक्त निर्जला एकादशी पाळण्याचा सल्ला दिला. भीमाने पालन केले आणि स्वर्गीय योग्यता प्राप्त केली, म्हणून त्याच्या सन्मानार्थ या दिवसाला भीमसेनी एकादशी असे नाव देण्यात आले आहे.

कशी साजरी केली जाते रामनवमी I How is Ram Navami celebrated? Marathi

निर्जला एकादशीचे महत्त्व

'निर्जला' म्हणजे 'पाण्याशिवाय', या एकादशीला सर्वात कठोर व्रतांपैकी एक बनवते. निर्जला एकादशी पाळणे म्हणजे अन्न आणि पाणी या दोन्हींचा त्याग करणे, तीव्र तपश्चर्याचे प्रतीक आहे. हे व्रत अफाट अध्यात्मिक पुण्य मिळवून देणारे मानले जाते आणि वर्षातील सर्व 24 एकादशींना उपवास करण्यासारखे मानले जाते. या उपवासाचे कठोर स्वरूप संयम, आत्मसंयम आणि आध्यात्मिक शिस्त शिकवते.

पाळणे आणि विधी

निर्जला एकादशी नीट साजरी करण्यासाठी भक्त कठोर नियमांचे पालन करतात:

1. पाण्यापासून संपूर्ण वर्ज्य: एकादशीच्या सूर्योदयापासून द्वादशीच्या सूर्योदयापर्यंत, विधीपूर्ण चुलीशिवाय (आचमन) पाणी सेवन केले जात नाही.

2. मौनाचा सराव: भक्त बोलणे कमी करतात आणि शक्य तितके मौनाचा सराव करतात.

3. झोप टाळणे: दिवसभर जागृत आणि सतर्क राहण्यास प्रोत्साहन दिले जाते.

4. ब्रह्मचर्य पाळणे: ब्रह्मचर्य पाळणे हा व्रताचा एक महत्त्वाचा पैलू आहे.

5. नकारात्मक कृती टाळणे : खोटे बोलणे, राग, भांडणे या गोष्टी कटाक्षाने टाळल्या पाहिजेत.

6. द्वादशीला, भक्त स्नान करतात आणि दानधर्म करतात, जसे की पाण्याची भांडी आणि सोने ब्राह्मणांना दान करतात.

व्रत कथा

निर्जला एकादशीशी संबंधित व्रतकथा तिचे मूळ आणि महत्त्व स्पष्ट करते. नियमितपणे उपवास करण्यास धडपडत असलेल्या भीमाने पर्यायासाठी व्यास ऋषी यांच्याकडे संपर्क साधला. व्यासांनी त्याला निर्जला एकादशी पाळण्याचा सल्ला दिला जेणेकरुन इतर सर्व एकादशींप्रमाणेच आध्यात्मिक लाभ मिळावा. भीमाने या मार्गदर्शनाचे पालन केले आणि इच्छित आध्यात्मिक गुणवत्ता प्राप्त केली.

महाभारतात, भगवान कृष्णाने युधिष्ठिराला एकादशीच्या उपवासाचे महत्त्व समजावून सांगितले आणि भीमाने निर्जला एकादशीचे पालन केल्याने त्याला भगवान विष्णूच्या निवासस्थानी असलेल्या वैकुंठात कसे नेले ते सांगितले. निर्जला एकादशी समर्पण आणि प्रामाणिकपणे पाळण्याचे आध्यात्मिक महत्त्व आणि सखोल फायदे या कथेवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे.

निष्कर्ष

निर्जला एकादशी हा हिंदू धर्मातील एक महत्त्वपूर्ण व्रत आहे, जो अत्यंत भक्ती आणि आत्म-शिस्तीवर भर देतो. या व्रताचे पालन केल्याने केवळ आध्यात्मिक लाभच मिळत नाही तर मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यालाही चालना मिळते. जे भक्त निर्जला एकादशीचे पालन करतात त्यांना सर्व पापांची मुक्तता होते आणि एका वर्षात सर्व एकादशींचे पुण्य प्राप्त होते, ज्यामुळे आध्यात्मिक तृप्ती आणि दैवी कृपा प्राप्त होते असे मानले जाते.

Faqs

1. निर्जला एकादशीच्या वेळी मी चुकून पाणी सेवन केल्यास काय करावे?

जर तुम्ही निर्जला एकादशीच्या वेळी चुकून पाण्याचे सेवन केले तर, प्रामाणिकपणे आणि भक्तीने उपवास सुरू ठेवणे महत्त्वाचे आहे. चुका होऊ शकतात आणि उपोषणामागील हेतू आणि प्रयत्न देखील लक्षणीय आहेत. आपण अतिरिक्त प्रार्थना किंवा धर्मादाय करून भरपाई करू शकता.

2. लहान मुले आणि वृद्ध लोक निर्जला एकादशी पाळू शकतात का?

मुले, वृद्ध आणि ज्यांना आरोग्याची समस्या आहे त्यांना सामान्यतः कठोर निर्जल उपवास पाळण्याचा सल्ला दिला जातो. काही पदार्थ टाळून आणि दिवसभर आध्यात्मिक लक्ष केंद्रित करून ते उपवासाची अधिक सौम्य आवृत्ती पाळू शकतात.

3. जे पूर्ण उपवास करू शकत नाहीत त्यांच्यासाठी निर्जला एकादशी पाळण्याचे काही पर्यायी मार्ग कोणते आहेत?

जे पूर्णपणे उपवास करू शकत नाहीत त्यांच्यासाठी, निर्जला एकादशी पाळण्याच्या पर्यायी मार्गांमध्ये फक्त फळे आणि दूध खाणे, धान्य आणि सोयाबीनचे सेवन वर्ज्य करणे आणि कमी प्रमाणात पाणी पिणे यांचा समावेश होतो. भक्ती, प्रार्थना आणि मनाची शुद्ध स्थिती राखण्यावर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.

4. निर्जला एकादशीचे व्रत कसे मोडते?

निर्जला एकादशी व्रत मोडण्यासाठी प्रथम एकादशीच्या दुसऱ्या दिवशी म्हणजे द्वादशीला विधीवत स्नान करावे. ब्राह्मण किंवा गरजूंना अन्न आणि दान अर्पण करा. या विधींनंतर, तुम्ही हलके, शाकाहारी अन्न आणि पाणी पिऊन तुमचा उपवास सोडू शकता.